Page 11 - Volkan Gazetesi KKTC

Volkan
Salı, 27 Ağustos 2019 HABER 11

İran-ABD geriliminde son durum

Zamanın aleyhine işlediğini bilen Tahran yönetimi, ABD’nin ekonomik ve politik baskılarına karşı nükleer faaliyetlerini

artırarak ve bölgede Amerikan müttefiklerine karşı pratik adımlar atarak cevap verecek gibi görünüyor.
İstanbul
2015 Temmuz’unda İran’la Birleşmiş Mil-
letler Güvenlik Konseyi (BMGK) üyesi beş
ülkenin yanı sıra Almanya’dan oluşan 5+1
ülkeleri arasında bir uzlaşıya varıldığının
açıklanması, kelimenin tam anlamıyla ta-
rihi bir andı. Zira her ne kadar (İngilizce kı-
saltması JCPOA olan) “Kapsamlı Ortak
Eylem Planı” (KOEP) olarak adlandırılan
anlaşmada çok sayıda ülkenin imzası bu-
lunsa da herkes müzakerelerin ve uzlaş-
manın, temelde İran ve ABD arasında
gerçekleştiğini biliyordu. Zaten müzakere-
lerin son günlerinde Cevad Zarif ve John
Kerry’nin birlikte verdiği resimler bu du-
rumu ortaya koyuyordu.
Kasım 79’daki elçilik baskınından beri
diplomatik ilişkisi bulunmayan ve birbirle-
rini 80’li yıllarda karşılıklı olarak yüzlerce ki-
şinin ölümünden sorumlu tutan iki ülke
ilişkileri açısından bu anlaşma gerçekten de
bir dönüm noktasıydı. İran açısından kırk
yıldır resmi ideoloji olan Amerikan karşıtlığı
ve “büyük şeytan” söylemleri paranteze
alınmış ve ülkenin son otuz yılına damga
vuran güçlü lider Hamaney “kahramanca
esneklik” göstererek ABD ile müzakerelere litikaları incelendiğinde, dikkatli düşünül- barat örgütlerinin kovalamacasına dönüş- Dolayısıyla Trump’ın sonuç odaklı politika-
hem izin vermiş hem de sonrasında anlaş- müş adımlar attığı görünüyor. Öyle ki tüğü yönünde değerlendirmeler çıkıyor. ları açısından doğrudan Tahran’daki asli güç
manın saatler içinde meclisten geçmesini Trump’ın uyguladığı politikalar sayesinde Mayıs ayından sonra artan gerginlik, ta- odaklarıyla muhatap olmak istemesi nor-
sağlamıştı. İlginçtir bugün KOEP için “o an- “tek yanlı” ilan ettiği petrol yaptırımları rafların krizde ekonomi dışı araçlara baş- mal. Ancak hesaba katmadığı husus, İran içi
laşma hataydı” diyen İran Milli Güvenlik Ku- Obama döneminden daha etkili olmuş ve vurmasıyla yeni bir seviyeye ulaştı. İran dengeler ve birçok etkili ismin Bolton’un
rulu Genel Sekreteri Amiral Ali Şemhani, o Almanya ve BAE gibi o dönemde İran ile ti- karşıtı politikaların bölgesel ayağını oluştu- kafasındaki bir anlaşmayı kabul etmek-
dönemde muhafazakar bazı milletvekille- cari ilişkilerini önemli ölçüde sürdüren ül- ran Suudi Arabistan ve BAE’deki petrol tense savaşmayı tercih edecekleridir. Ni-
rinin itirazına rağmen teamülleri ihlal ede- keler bile Trump’ın politikalarına isteyerek tesislerine ve tankerlere yönelik saldırıları, tekim son yapılan açıklamalar
rek meclisten hızla onay çıkmasında en ya da istemeyerek de olsa destek vermiş- ABD ordusuna ait bir insansız hava aracı- değerlendirildiğinde Hamaney liderliğin-
etkili figürlerden birisiydi. lerdir. Trump’ın oluşturduğu ekiple ilgili son nın (İHA) İran sınırlarını ihlal ettiği gerekçe- deki elitlerin yeni ve Trump’ın istediği gibi
olarak İran’a askeri bir operasyona en çok siyle İran ordusu tarafından düşürülmesi bir anlaşmaya kolaylıkla teslim olmayacağı
Değişen hava: Trump ve şahinleri karşı çıkan kurumlardan birisi olan Sa- izledi. İngiliz donanmasının Cebel-i Tarık’ta anlaşılıyor. Daha önce benzer anlaşmaları
Yine de konu Orta Doğu olarak adlandırı- vunma Bakanlığının başına Pompeo’nun İran’a ait bir petrol tankerine el koymasının yapan ve tüm kitle imha silahlarını ve nük-
lan bölge olunca “tarihi” anların yaşanması sınıf arkadaşı ve Bolton’a yakın görüşlere ardından İran da Körfez’de bir İngiliz tanke- leer programlarını yok eden Saddam Hü-
fazla uzun sürmüyor. Nitekim İran’da an- sahip olduğu belirtilen Mark Esper’i getir- rine el koydu. İran’ın bu hamlelerinden seyin ve Muammer Kaddafi örnekleri
laşmadan sonra halk ve yetkililer arasında mesi, yapbozun parçalarının tamamlan- sonra ABD ve İngiltere’den gerilimi düşür- ortadayken İranlı liderlerin böyle bir anlaş-
oluşan beklenti ve umutlar, Trump faktö- ması anlamına geliyor. Zira daha önce bazı meye yönelik adımlar geldi. ABD’nin İHA mayı kabul edeceklerini düşünmek ger-
rünün ortaya çıkmasıyla birlikte yerini önce İranlı yetkililer Savunma Bakanlığının stra- konusunda İran’a misillemede bulunma- çekçi olmayacaktır.
endişeli bir bekleyişe, ardından ise yeni ve tejik önemine dikkat çekerek oradaki ku- ması, İngiltere’nin de İran tankerini serbest Bu noktada belirtilmesi gereken temel
daha büyük bir krize bıraktı. Bu durumun iç rumsal direnişi etkisizleştirecek bir atama bırakması gerilimin bir süreliğine düşme- bir nokta da İran’da asıl endişe konusunun
politikaya da etkileri oldu ve “ABD ile dahi olması halinde hükümet içi dengeler açı- sine neden oldu. Söz konusu gelişmeler Trump’ın şahsından ziyade etrafında top-
anlaşabiliyorsak içerideki muhaliflerle niye sından askeri bir operasyonu engelleyecek BAE’nin tavırlarında da gözle görülür deği- ladığı kişiler olduğudur. Kuzey Kore ve
anlaşamayalım” diyerek yaklaşık on yıldır bir mekanizma kalmayacağını belirtiyordu. şime yol açtı ve BAE Yemen’deki Husi kar- Kuzey Suriye konusunda Trump’ın verdiği
ev hapsinde olan muhalif liderler Hüseyin Trump'ın hesaba katmadığı husus, İran içi şıtı koalisyondan ayrılarak Suudi sözlerin pratikte bir anlam taşımadığını sa-
Musevi ve Mehdi Kerrubi’nin serbest bıra- dengeler ve birçok etkili ismin Bolton’un Arabistan’ı yalnız bırakırken İran ile de bir vunan İranlılar, gerçek müzakereleri bu
kılmasını sağlamaya çalışan Cumhurbaş- kafasındaki bir anlaşmayı kabul etmek- deniz güvenliği anlaşması imzaladı. isimlerle yapmak istemiyorlar.
kanı Hasan Ruhani, kendi tabiriyle tense savaşmayı tercih edecekleridir. İran'ın önümüzdeki günlerde açıklaya-
“KOEP2-3” söylemlerini rafa kaldırmak İran’ın yumuşak karnı: Petrol satışları Riskli hamleler cağı yeni nükleer faaliyetlerin KOEP’i ihlal
zorunda kaldı ve iç politikadaki “değişim” Trump’ın aslında diplomasiye fırsat tanı- Her ne kadar tarafların başvurduğu, söz etmesi durumunda mesele iyice karmaşık
söylemlerinden tamamen vazgeçti. mak amacıyla Mayıs 2018’e kadar anlaş- konusu gerilimi artırma politikası paradok- bir hal alacak.
Trump’ın adaylık dönemi söylemlerine mada kalması herhangi bir somut sonuç sal şekilde gerilimin düşmesine neden ol-
hükümetin verdiğinden daha sert tepki, sağlamadı. Bu tarihten sonra İran’a yönelik duysa da bu durumun geçici ve yaklaşımın KOEP'in ihlali gerilimi artırabilir
anlaşmayı kerhen kabul etmiş görünen baskıları iyice artıran ABD’nin bir yıl sonra riskli olduğu aşikar. Özellikle Körfez bölge- İran-ABD arasındaki gerginliğin önü-
muhafazakar cepheden geliyordu. Özellikle Tahran’ın petrol alıcılarına sağladığı muafi- sinde yoğun bir şekilde bulunan tanker ve müzdeki dönemde de artarak sürmesi
Devrim Lideri Hamaney Trump’ı eleştire- yetleri bitirmesi krizi yeni bir aşamaya askeri gemilerin varlığı sürtüşme ihtimalini bekleniyor. Zamanın aleyhine işlediğini
rek “anlaşmayı yırtacağını söylüyormuş, soktu. Muafiyetler sonlanmadan önce artırırken, ABD’nin oluşturmaya çalıştığı bilen Tahran yönetimi, ABD’nin ekonomik
onlar yırtarsa biz de yakarız” diyerek İran’ın Trump yönetimiyle ekstra sorun yaşamak askeri koalisyon gibi adımlar diplomasinin ve politik baskılarına karşı nükleer faali-
böyle bir durumda misliyle mukabelede istemeyen önemli alıcıların İran ekonomisi alanını daraltıyor. Nitekim İran Dışişleri Ba- yetlerini artırarak ve bölgede Amerikan
bulunacağını açıklamıştı. Trump’ın 2016 yı- için can damarı mesabesinde olan petrol kanı Cevad Zarif’in de ABD yaptırım liste- müttefiklerine karşı pratik adımlar atarak
lında seçilmesi bu anlamda İran için kötü ihracatı yasağına uyacaklarını Tahran’a bil- sine alınması oldukça sembolik değere cevap verecek gibi görünüyor.
haber oldu. Zira Trump’ın İsrail ve Suudi dirmeleri, İranlı yetkililerin söylemlerini sahip. Bu şekilde Trump bir yandan diplo-
Arabistan gibi İran’ın bölgesel hasımlarıyla sertleştirmelerine ve sürekli olarak “İran masi kanalını iyice daraltırken diğer yandan Bu noktada Trump’ın 2020 seçimlerine
olan irtibatı ve maddi ilişkileri biliniyordu. petrol satamazsa kimse satamaz” benzeri Ruhani hükümeti yerine doğrudan Hama- karşı savaş istemediği argümanı İran’ın
İran’da endişeleri artıran asıl unsur, açıklamaların gelmesine neden oldu. Nite- ney ile görüşmek istediği mesajını iletmiş temel motivasyonlarından birini oluştura-
Trump’ın etrafında oluşturduğu kadro oldu. kim İran’ın büyük beklentileri olduğu Av- oluyor. caktır. Ancak özellikle önümüzdeki gün-
Trump, hakkındaki fevri olduğu yönün- rupa merkezli INSTEX mekanizmasının lerde açıklayacağı yeni nükleer faaliyetlerin
deki nitelemeleri boşa çıkaracak şekilde petrol gelirlerini dışarıda bırakması, meka- Aslında İran içinde ve dışında uzun süre- KOEP’i ihlal etmesi durumunda mesele
başkan olur olmaz anlaşmadan çıkmasa da nizmanın yeterli birikimi sağlamasını im- dir Zarif’in dış politikada bir etkisinin kal- iyice karmaşık bir hal alacaktır. Bu du-
Mike Pompeo ve John Bolton gibi uzun yıl- kansız hale getiriyor ve pratikte fazla bir işe madığı konuşuluyordu. Özellikle Beşşar rumda Obama dönemindekini andırır şe-
lardır İran karşıtlığıyla bilinen şahin isimleri yaramıyor. Petrol satışı meselesi o kadar Esed’in Tahran ziyaretinden haberdar edil- kilde zamana karşı bir yarış başlaması ve
kilit mevkilere getirmesi Tahran’daki en- hassas bir hale geldi ki İran Petrol Bakanlığı memesi, Zarif için bardağı taşıran son ağır yaptırımların altındaki İran’ın nükleer
dişe seviyesinin artmasına neden oldu. konuyla ilgili istatistik yayınlamıyor ve damla olmuş ve istifa kararından ancak ıs- faaliyetlerinin kapsamını sınırsız genişlet-
Gerçekten de Trump’ın son üç yıllık İran po- uluslararası basında meselenin artık istih- rarlı ricalar ve istekler sonunda dönmüştü. mesi mümkündür.